عدالت در حوصله ی تاریخ نمی گنجد. تاریخ، گاهشمار خونسرد پیروزی هاست و بیگانه با ارزش گذاری های اخلاقی. او تنها به ظفرمندان می نگرد و به شکست دیدگان عنایتی نمی دارد. بی هیچ پروا، گروه ها گروه این سربازان بی نام و نشان را به مغاک فراموشی در می افکند؛ بی هیچ پاس و سپاسی!
اما در حقیقت هر کوششی که از سر ایمان ناب کرده می شود، هر نیرویی که مایه از اخلاق آدمی می گیرد، در عالم یکسره به هدر نمی رود و نابود نمی شود. شکست آنانی که آرمانشان پیش تر از زمانه و فراتر از آن می رود، شکست نیست، زیرا پایندگی آرمان ها بسته به کسانی است که با مرگ و زندگی خویش ایمان به آنها را شهادت می دهند. در عالم معنا، پیروزی و شکست معنی دیگری دارد و از این رو جا دارد که نو به نو همگان را که این چنین در برابر تندیس های ظفرمندان خیره مانده اند، هشدار داد که قهرمانان حقیقی بشریت کسانی نیستند که بر گورستان های بی شمار و زندگی های بربادرفته مردمان سلطنت گذرای خود را برپا می دارند بلکه همانا آنانند که با دست تهی و بی هیچ نیرویی در مبارزه با قهر کور از پا درافتاده اند…
وجدان بیدار، تسامح یا تعصب
نوشته: اشتفان تسوایگ
ترجمه: سیروس آرین پور
نشر و پژوهش فرزان روز
تهران – ۱۳۷۶